İslami Finansal Araçların Çeşitlendirilmesi
9
1 İSLAMİ FİNANSAL SİSTEME KÜRESEL BAKIŞ
2016 yılı sonu itibarıyla İslami finans sektörü küresel olarak 1,893 trilyon ABD doları seviyesinde
bir toplam hacme sahiptir (IFSB 2017 raporu). Ancak, 2016 ve 2015 yıllarında İslami finans
sektörünün büyümesi nispeten daha düşük bir seviyede gerçekleşerek önceki yıllarda kaydedilen
çift haneli büyüme oranlarının oldukça altında kalmıştır. Bu durum, kısmen düşük enerji fiyatları
ve ekonomik büyüme oranları, bazı jeopolitik çatışmalar ve özellikle aralarında Türkiye, Malezya
ve Endonezya’nın da bulunduğu önemli İslami finans piyasalarında döviz kurunda yaşanan değer
kayıplarına atfedilmektedir1.
İslami finans sistemi İslami bankacılık, İslami sermaye piyasaları (sukuk dâhil) ve tekâfül
sektörlerine ayrılabilir. İslami bankacılık sektörü İslami finans sektöründe açık arayla egemen olan
segmenttir ve Haziran 2016 itibarıyla tüm İslami finansal hizmetler sektörünün yaklaşık yüzde
78,9’unu temsil etmektedir (IFSB Mayıs 2017). Küresel tekâfül sektörünün hacminin 23,2 milyar
ABD doları düzeyinde olduğu tahmin edilmektedir (2015). Sektörün tamamının hâlen küresel
finans sektörünün yalnızca yüzde 1’ini oluşturmasına ve bazı ülkelerde geleneksel sektörden
büyük oranda ayrılmış olmasına rağmen, son 30 yılda istikrarlı ve etkili bir büyüme kaydetmiş
olduğu muhakkaktır.
Ülkeler bakımından, İslami finans dünya çapında yaklaşık 90 ülkedemevcut olup bunlardan yaklaşık
50 kadarı Müslüman ülkelerdir. İran ve Sudan, tamamen Şer’i uyumlu bankacılık sistemlerine
sahip iki Müslüman ülkedir. 2016 sonu itibarıyla, İslami bankacılık sektörünün toplam bankacılık
sektörü içindeki payının yüzde 15 veya üzerinde olduğu toplam 12 ülke bulunmaktadır. Başlıca
İİT ülkeleri arasında Suudi Arabistan, Bahreyn, BAE ve Malezya’nın (sektördeki liderler) yanı sıra
Pakistan, Endonezya, Bangladeş, Ürdün, Katar, Bahreyn, Kuveyt, Türkiye, Nijerya, Yemen, Brunei,
Tayland, Cezayir, Azerbaycan, Kenya, Umman, Lübnan yer almaktadır. Bunlar arasında Suudi
Arabistan, Malezya, Yemen, Kuveyt, Bangladeş ve BAE’de İslami bankacılık, toplam bankacılık
sektörü içerisinde önemli bir paya sahiptir (%18 – 50). Bir süre önce, Maldivler, Filistin ve Cibuti
de (Afrika’da) bu kapsamdaki ülkeler arasına girmiştir.
Günümüzde, İslami finans artık yalnızca Müslüman toplumlar tarafından hedeflenmemekte,
Birleşik Krallık (Londra 4 büyük İslami finans merkezinden biri olup Birleşik Krallık bu sektördeki
en eski liderlerden bir tanesidir), Singapur, Güney Afrika ve Sri Lanka vb. Müslüman olmayan
önemli ülkelerde de varlık göstermektedir. Başta Çin (Hong Kong İslami sermaye piyasaları
merkezlerinden biri olmuştur), Almanya, Birleşik Devletler, Kanada ve Avustralya gibi diğer
devletler de İslami bankacılığa veya İslami sermaye piyasalarına artan bir ilgi göstermektedir.
İslami finans sektörünün, mudârebe ve müşâreke gibi risk paylaşım araçları yoluyla doğası gereği
varlık esaslı bir sektör olduğu kabul edilmektedir ve son zamanlardaki kırılgan (toparlanmaya
başlamış olsa da) geleneksel sistemden finansal olarak daha istikrarlı olduğu iddia edilmektedir.
Farklı bankacılık, sigortacılık ve varlık yönetim ürünlerinde yaygın olarak kullanılan diğer İslami
finans sözleşmeleri arasındaki vekâlet (acente), icâre (kiralama), murabaha (maliyet artı satış),
selem (peşin ödemeli teslimat ertelemeli satış), istisna (imalat siparişi), teverruk ve bunların
yanında karz-ı hasen, vediâ, hibe, vakıf gibi destekleyici sözleşmeler yer almaktadır.
Sektörde son otuz yılda küresel olarak olağanüstü bir büyüme kaydedilmiş olsa da beraberinde
çeşitli güçlüklere ve yeni ortaya çıkan meselelere şâhit olunmaktadır. Bugün 50’yi aşkın Müslüman
ülke (liderler olarak Bahreyn, Malezya ve İran ve ayrıca Suudi Arabistan, BAE, Sudan, Endonezya,
1 IFSB İstikrar Raporu 2017